Het Intrigerende Snijvlak: Persoonlijkheid en Hoogbegaafdheid

Hoogbegaafdheid is veel meer dan een hoog IQ. Het is een compleet andere manier van zijn, denken, voelen en de wereld ervaren. Hoewel hoogbegaafde personen net zo divers zijn als de rest van de bevolking, zien we op grote schaal wel gemeenschappelijke tendensen in hun persoonlijkheidsprofiel. Eén van de meest opvallende overeenkomsten is de hoge score op de Big Five persoonlijkheidstrek ‘Openheid voor Ervaringen’.

Wat betekent die ‘Openheid voor Ervaringen’ precies? En wat heeft dat te maken met de intense belevingswereld van veel hoogbegaafden, de zogenaamde ‘overprikkelbaarheden’ van psycholoog Kazimierz Dabrowski?

De Big Five en de Hoogbegaafde Geest

Het Big Five model beschrijft persoonlijkheid aan de hand van vijf dimensies: Extraversie, Vriendelijkheid (Agreeableness), Consciëntieusheid, Emotionele Stabiliteit (de inverse van Neuroticisme) en Openheid voor Ervaringen (Openness to Experience).

Hoogbegaafden scoren gemiddeld significant hoger op die laatste: Openheid voor Ervaringen. Dit is de dimensie die gaat over intellectuele nieuwsgierigheid, esthetische gevoeligheid en creativiteit. Het omvat een breed scala aan eigenschappen die we vaak associëren met begaafdheid:

• Intellectuele nieuwsgierigheid: Een onverzadigbare honger naar kennis, het stellen van diepgaande vragen en het doorgronden van complexe systemen.
• Creativiteit en Verbeeldingskracht: Een rijke innerlijke wereld, het vermogen tot beeldend denken en originele ideeën genereren.
• Open Geest: De neiging om dingen vanuit meerdere perspectieven te bekijken, niet-oordelend te zijn en nieuwe ideeën en ervaringen te verwelkomen.
• Esthetische Gevoeligheid: Waardering voor kunst, muziek, natuur en schoonheid in het algemeen.

Dit hoge niveau van Openheid voor Ervaringen geeft de begaafde persoon een continue bron van stimulatie en verwondering, maar kan ook leiden tot een intensere en soms overweldigende belevingswereld.

Dabrowski’s Overprikkelbaarheden: De Intense Ervaring

De psycholoog Kazimierz Dabrowski beschreef in zijn Theorie van Positieve Desintegratie het concept van Overprikkelbaarheden (Overexcitabilities). Dit zijn aangeboren, verhoogde gevoeligheden en intensiteiten die kenmerkend zijn voor (hoog)begaafde personen en die vaak samenvallen met een hoge score op de Big Five factor Openheid.

Dabrowski onderscheidt vijf typen overprikkelbaarheden:

1. Intellectuele Overprikkelbaarheid: De onstilbare dorst naar kennis, de drang om te analyseren en te synthetiseren, en een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Dit is de meest directe link met de intellectuele component van ‘Openheid’.
2. Verbeeldende Overprikkelbaarheid: Een buitengewoon levendige verbeeldingskracht, het gebruik van beeldspraak en metaforen, en vaak leven in een rijke innerlijke belevingswereld. Dit sluit nauw aan bij de creativiteit en verbeeldingskracht van ‘Openheid’.
3. Zintuiglijke Overprikkelbaarheid: Een verhoogde gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels (geluid, licht, geur, smaak, tast), die zowel intens genot als snelle overprikkeling kan veroorzaken. Dit raakt aan de esthetische en gevoelige componenten van ‘Openheid’.

De andere twee – Emotionele en Psychomotorische Overprikkelbaarheid – completeren het intense profiel:

• Emotionele Overprikkelbaarheid: Intense en complexe emoties, diepe empathie, een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en soms angst of existentiële eenzaamheid.
• Psychomotorische Overprikkelbaarheid: Hoge energieniveaus, rusteloosheid, snel praten, en de neiging om gedachten in snelle actie om te zetten.

De Kracht van Intensiteit

Het is fascinerend hoe de empirische metingen van de Big Five overlappen met de klinische observaties van Dabrowski. De hoge ‘Openheid voor Ervaringen’ is in feite de wetenschappelijke kapstok voor de intellectuele en verbeeldende overprikkelbaarheden. Dit intense profiel verklaart waarom hoogbegaafden de wereld vaak als rijker, complexer en intenser ervaren.

Deze intensiteit is geen afwijking, maar een integraal onderdeel van de hoogbegaafde bedrading. Het leidt tot:

• Diepgaande Leerervaringen: De intellectuele honger drijft hen tot meesterschap.
• Innovatieve Oplossingen: De verbeeldingskracht maakt out-of-the-box denken mogelijk.
• Rijke Emotionele Leven: De empathie en diepgang zorgen voor betekenisvolle relaties.

Het is cruciaal om deze persoonlijkheidskenmerken te erkennen en te waarderen. Ze zijn de motor achter het buitengewone potentieel. Voor hoogbegaafden zelf is het inzicht in dit profiel een sleutel tot zelfacceptatie en het leren omgaan met overprikkeling, zodat de intensiteit een kracht blijft in plaats van een last.

Geraadpleegde literatuur:

nicole.analyseert.nl

Big Five
McCrae, R. R. & Costa, P. T. Jr. (1992). An introduction to the five-factor model and its applications. Journal of Personality, 60(2), 175-215.

Dąbrowski & Overexcitabilities
Wells, E. & Falk, J. (2021). The Origins and Conceptual Evolution of Overexcitability. (pdf).